Giới thiệu

Đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm là yêu cầu sống còn đối với sức khỏe cộng đồng. Ngược lại, mất an toàn thực phẩm dẫn đến hàng loạt nguy cơ khôn lường, từ ngộ độc thức ăn cấp tính đến các bệnh mãn tính nghiêm trọng. Tại Việt Nam, nhiều vụ ngộ độc thực phẩm tập thể gây ảnh hưởng đến hàng nghìn người và thậm chí tử vong.

Bài viết này tổng hợp các nghiên cứu, số liệu và ý kiến chuyên gia để làm rõ hậu quả của mất an toàn vệ sinh thực phẩm đối với sức khỏe, xã hội và kinh tế, đồng thời nêu ví dụ thực tế và đề xuất giải pháp kiểm soát an toàn thực phẩm.

Hậu quả đối với sức khỏe người tiêu dùng

Mất vệ sinh thực phẩm có thể gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng. Cục An toàn Thực phẩm (Bộ Y tế) và các chuyên gia đã chỉ ra hàng loạt hậu quả sức khỏe chính:

• Nhiễm độc tiềm ẩn (mạn tính): Thực phẩm ô nhiễm chứa độc tố sinh học hoặc hóa chất tích lũy lâu ngày có thể dẫn đến ung thư, rối loạn nội tiết, vô sinh hoặc dị tật bẩm sinh.
• Ngộ độc thực phẩm bán cấp: Các trường hợp nhiễm khuẩn hay nhiễm độc nhẹ gây triệu chứng rối loạn tiêu hóa hoặc thần kinh ngắn hạn. Đôi khi diễn biến âm thầm, tự khỏi nếu không điều trị kịp thời.
• Ngộ độc thực phẩm cấp tính: Đây là hệ quả dễ thấy nhất khi ăn phải thực phẩm bẩn. Người bệnh có thể bị nôn ói, đau bụng dữ dội, tiêu chảy, sốt cao và mất nước. Các trường hợp nặng có thể dẫn đến suy đa cơ quan và tử vong trong thời gian ngắn.

Theo TS Nguyễn Hùng Long (Phó Cục trưởng Cục ATTP, Bộ Y tế), trung bình 5 năm gần đây tại Việt Nam mỗi năm xảy ra hơn 100 vụ ngộ độc thực phẩm với khoảng 23 trường hợp tử vong. Những số liệu này nhấn mạnh tính nguy hiểm của việc không kiểm soát chặt chẽ chất lượng thực phẩm. Ví dụ thực tế tại Việt Nam cho thấy nhiều vụ ngộ độc tập thể với số người mắc rất lớn.

Tháng 3/2024, vụ ngộ độc tại quán cơm gà Trâm Anh (Khánh Hòa) khiến 369 người phải nhập viện do nhiễm vi khuẩn Salmonella trong gà. Cuối tháng 4/2024, một tiệm bánh mì ở Đồng Nai khiến đến 547 người mắc ngộ độc nghiêm trọng (có cả người tử vong) vì thực phẩm không đảm bảo an toàn vệ sinh. Các sự kiện này có nguyên nhân phổ biến là vi sinh vật gây bệnh cùng với việc chủ cơ sở không thực hiện kiểm tra ba bước và lưu mẫu thức ăn theo quy định.

Sự xuất hiện đồng thời các loại bệnh dịch truyền qua thực phẩm cũng là hậu quả nghiêm trọng. Thực phẩm bẩn là môi trường lý tưởng cho các vi sinh vật gây tiêu chảy, viêm ruột và các bệnh truyền nhiễm khác. Trẻ em, người già và người có sức đề kháng yếu đặc biệt dễ bị tổn thương, dẫn đến gánh nặng điều trị bệnh.

Thực trạng ngộ độc thực phẩm tại Việt Nam

Hệ thống giám sát cho thấy tình trạng mất an toàn vệ sinh thực phẩm vẫn diễn biến phức tạp. Theo Bộ Y tế, tính đến cuối tháng 11/2024, cả nước ghi nhận 131 vụ ngộ độc thực phẩm với 4.796 ca mắc và 21 ca tử vong. So với cùng kỳ 2023, số vụ tăng, số ca mắc tăng đột biến (tăng thêm 2.677 người) dù số tử vong giảm do can thiệp kịp thời. Đáng chú ý, 29 trong số 131 vụ là các vụ lớn (hơn 30 ca mắc mỗi vụ) làm 4.049 người mắc và 2 người tử vong.

Các vụ ngộ độc này thường xảy ra tại các bếp ăn tập thể (công nhân, sinh viên), trường học, căng-tin hay cơ sở kinh doanh thức ăn đường phố. Số liệu của Bộ Y tế cũng chỉ ra 43 vụ liên quan đến độc tố tự nhiên (nấm độc, cá nóc, cóc, nhộng ve, rượu methanol…), 6 vụ do hóa chất, và 45 vụ do vi sinh vật. Những vi phạm điển hình bao gồm bảo quản thực phẩm không đúng quy trình, không kiểm soát nguồn nguyên liệu, và sử dụng chất cấm.

Cụ thể, bên cạnh các vụ đã nêu ở Khánh Hòa và Đồng Nai, năm 2024 còn ghi nhận nhiều ca ngộ độc nghiêm trọng khác như: 150 người ngộ độc sau bữa ăn ở một cơ sở bán bánh mì tại Sóc Trăng (tháng 1/2024, do Salmonella trong thịt nguội); hơn 500 ca mắc tại bếp ăn công nhân Công ty Shinwon (Vĩnh Phúc); và 95 ca ở bếp ăn công ty Dechang (Đồng Nai) do Salmonella trong mì Quảng.

Những ví dụ thực tiễn này cho thấy rằng chất lượng vệ sinh thực phẩm và đảm bảo an toàn vẫn còn nhiều lỗ hổng, do thiếu tuân thủ quy định và giám sát chưa chặt chẽ.

Ảnh hưởng kinh tế – xã hội

Hậu quả của mất an toàn thực phẩm không chỉ dừng lại ở sức khỏe cá nhân. ATVSTP (chuyên trang An toàn vệ sinh thực phẩm) nhấn mạnh các tác hại kinh tế – xã hội nghiêm trọng kèm theo: ngộ độc thực phẩm gây tổn thương sức khỏe hàng triệu người, tử vong… điều này kéo theo chi phí y tế khổng lồ, mất năng suất lao động, giảm thu nhập cho người bệnh và gia đình, cùng những lo lắng và hậu quả tâm lý nặng nề.

Ví dụ, bệnh nhân ngộ độc phải nằm viện dài ngày sẽ mất thời gian làm việc, đóng góp cho nền kinh tế bị giảm sút, trong khi tiền chữa trị và chăm sóc tốn kém. Khủng hoảng an toàn thực phẩm cũng làm giảm niềm tin của người tiêu dùng, ảnh hưởng đến hoạt động xuất khẩu và uy tín ngành thực phẩm – nông nghiệp của Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Ở góc độ doanh nghiệp, mất vệ sinh ATTP còn làm tăng nguy cơ phải thu hồi sản phẩm, bị xử phạt vi phạm hành chính (năm 2024, các cơ quan chức năng đã phạt hàng chục tỷ đồng với các cơ sở vi phạm ATTP), và có thể chịu các vụ kiện do gây thiệt hại người tiêu dùng. Thậm chí, một số doanh nghiệp có thể phải ngừng sản xuất nếu để xảy ra các sự cố ngộ độc quy mô lớn, thiệt hại nặng nề về kinh tế và danh tiếng.

Trước tình trạng trên, các cơ quan quản lý và doanh nghiệp đều cần nỗ lực trong việc kiểm soát an toàn thực phẩm. Tại TP.HCM, Sở An toàn Thực phẩm đã ban hành kế hoạch giám sát chặt chẽ các bếp ăn tập thể trường học, khu công nghiệp, và cả thức ăn đường phố để ngăn ngừa ngộ độc.

Đơn vị này cũng tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng về vệ sinh thực phẩm, đặt mục tiêu giảm tỷ lệ ngộ độc cấp tính xuống dưới 7/100.000 dân. Đây là minh chứng cho thấy chính quyền địa phương đã nhận thức nghiêm túc hậu quả của sự cố ATTP và tích cực triển khai giải pháp.

Ngoài ra, người dân cần tham gia giám sát chất lượng thực phẩm – từ khâu sơ chế, chế biến đến bảo quản – thông qua báo cáo vi phạm và lựa chọn thực phẩm có nhãn mác rõ ràng. Doanh nghiệp chế biến thực phẩm cũng phải đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng (ví dụ HACCP, ISO 22000) nhằm kiểm soát mầm bệnh và tạp chất.

Các cơ quan chức năng như Chi cục ATTP và Cục ATTP định kỳ kiểm tra cơ sở, kịp thời phát hiện và xử lý những vi phạm về vệ sinh, bảo đảm hậu quả của việc mất ATTP không xảy ra hoặc được giảm thiểu tối đa.

Kết luận hậu quả của mất an toàn vệ sinh thực phẩm

Hậu quả của mất an toàn vệ sinh thực phẩm là rất nghiêm trọng, ảnh hưởng nhiều mặt đến cá nhân và cộng đồng. Thực phẩm bẩn không chỉ gây ngộ độc cấp tính mà còn là nguyên nhân tiềm ẩn của nhiều bệnh mạn tính nguy hiểm. Tại Việt Nam, những con số và sự kiện gần đây cho thấy ngộ độc thực phẩm vẫn là mối đe dọa hiện hữu.

Để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và phát triển bền vững, cần sự vào cuộc quyết liệt từ người sản xuất, doanh nghiệp và cả cơ quan quản lý an toàn thực phẩm. Các chuyên gia và cơ quan quản lý (như Sở ATTP TP.HCM, Cục ATTP) khuyến cáo tuân thủ nghiêm ngặt quy trình chế biến, lưu mẫu thức ăn và giám sát định kỳ chất lượng thực phẩm. Chỉ khi đó, chúng ta mới giảm thiểu được các hậu quả đáng tiếc của việc mất vệ sinh ATTP và bảo đảm một môi trường thực phẩm an toàn cho mọi người dân.